Αγωγή στα μέσα επικοινωνίας

Η καθηγήτρια Γνωστικής Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Τμήματος ΕΜΜΕ, κα Μπετίνα Ντάβου στην εισήγησή της «Αλφαβητισμός, εκπαίδευση και αγωγή στα μέσα επικοινωνίας: Ορισμοί και διευκρινίσεις» ξεκινώντας από την εννοιολογική διάκριση ανάμεσα σε αλφαβητισμό, αγωγή και εκπαίδευση, παρουσίασε τα διαφορετικά μοντέλα που αναγνωρίζονται σήμερα διεθνώς: οπτικοακουστικός αλφαβητισμός, κινηματογραφικός αλφαβητισμός, τηλεοπτική αγωγή, ψηφιακός αλφαβητισμός, πληροφοριακός αλφαβητισμός και διαδικτυακός αλφαβητισμός. Στη συνέχεια, εξέθεσε τις 3 διαφορετικές επιδράσεις των μέσων: βραχυπρόθεσμη, μεσοπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη, κοινοί στόχοι και των 3 είναι α) η κατανόηση της σχέσης των παιδιών με τα μέσα επικοινωνίας και ενημέρωσης (μέσω της κατανόησης της δικής μας σχέσης με τα μέσα) και β) η ανάπτυξη και διδασκαλία της κριτικής στάσης απέναντι στα μέσα, τις χρήσεις και τα περιεχόμενά τους. Ο καθηγητής Ψυχολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, κ. Νικόλαος Χρηστάκης ανέλυσε στη συνέχεια, τα «Ψυχοκοινωνικά ζητήματα στην αγωγή στα μέσα επικοινωνίας» τονίζοντας ότι η σχέση των παιδιών με τα μέσα επικοινωνίας διαφέρει σημαντικά από την αντίστοιχη σχέση των ενηλίκων. Παρατήρησε επίσης, ότι υπάρχουν δύο τρόποι κατανόησης της πραγματικότητας, η επιστημονική γνώση και η «φυσική σκέψη» (η κοινωνική γνώση, ο «κοινός νους»). Ως προς τη χρήση των μέσων τόνισε ότι η πληροφόρηση και η ψυχαγωγία δεν έχουν μόνο «απόλυτη τιμή», συνεπώς δεν μπορούν να αποτιμηθούν αντικειμενικά αλλά εγγράφονται στο νου και τον ψυχισμό του κάθε παιδιού ξεχωριστά, ως εκ τούτου απαιτείται μια κριτική στάση ως προς το περιεχόμενο των μέσων.
Την πρώτη ενότητα έκλεισε η κα Cary Bazalgette, media literacy consultant από τη Μ. Βρετανία, η οποία πρότεινε μια εναλλακτική θεώρηση και χρήση των μέσων επικοινωνίας μέσα από την εισήγησή της «The 3 Cs (Critical, Creative, Cultural) in Media Literacy». Η κα Bazalgette παρατήρησε ότι η χρήση των ΜΜΕ στο βρετανικό παιδαγωγικό σύστημα είναι κυρίως ως εποπτικών εργαλείων, ενισχυτικά στη μαθησιακή διαδικασία άλλων γνωστικών αντικειμένων ενώ αυτό που χρειάζεται είναι η ένταξη ως ξεχωριστό αντικείμενο διδασκαλίας. Τόνισε επίσης, ότι τα παιδιά σήμερα δεν είναι μιντιακά αναλφάβητα, γνωρίζουν ήδη πάρα πολλά, και αυτό που χρειάζονται ουσιαστικά είναι να τους δοθούν οι σωστές ευκαιρίες για να εκφραστούν δημιουργικά μέσα από τα μέσα. Για το σκοπό αυτό, χρειάζονται τρεις προσεγγίσεις στα ΜΜΕ, η πολιτιστική (cultural), η κριτική (critical) και η δημιουργική (creative).
B΄ Ενότητα ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΟΠΤΙΚΟΑΚΟΥΣΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ
Την έναρξη της δεύτερης ενότητας έκαναν με χαιρετισμό τους οι Υπουργοί: Επικρατείας κ. Θεόδωρος Ρουσόπουλος και Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων κ. Ευριπίδης Στυλιανίδης, οι οποίοι υπογράμμισαν το σημαντικό ρόλο που διαδραματίζουν τα σύγχρονα μέσα επικοινωνίας στην εποχή της ψηφιακής σύγκλισης και τόνισαν την ανάγκη στενής συνεργασίας των δύο φορέων για την εξασφάλιση της προσβασιμότητας στα μέσα και τη σωστή αξιοποίηση της γνώσης προς όφελος του κάθε Έλληνα πολίτη. Στη συνέχεια, ο κ. Christian Gautellier, Διευθυντής του ΜΚΟ CEMEA και εκπρόσωπος του Συμβουλίου της Ευρώπης, στην παρουσίαση του «Media Education in the Council of Europe» επεσήμανε την ανάγκη αλλαγής πλεύσης της ευρωπαϊκής πολιτικής στα ζητήματα της οπτικοακουστικής αγωγής μέσα από τον επανασχεδιασμό μιας κοινής εκπαιδευτικής πολιτικής που θα συνδέεται με τα ευρύτερα ζητήματα δημοκρατίας και ΜΜΕ και τη διακήρυξη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ο εκπρόσωπος της βρετανικής ρυθμιστικής αρχής για τα ΜΜΕ, OFCOM, dr Paul Moore, τόνισε στην εισήγησή του «The Media literacy Task Force» πως το σημαντικότερο πρόβλημα δεν είναι η έλλειψη αγωγής στα ΜΜΕ αλλά η απουσία του αλφαβητισμού εν γένει, ο οποίος αποτελεί συστατικό στοιχείο για τη δημιουργία ενημερωμένων καταναλωτών και ενεργών πολιτών. Ειδικότερα, ο κ. Moore παρατήρησε ότι στην εποχή της ψηφιακής σύγκλισης η οποία συνιστά μια δυναμική διαδικασία, η εμπλοκή του πολίτη-χρήστη μετατοπίζεται από το μοντέλο του καταναλωτή (consumer) σε εκείνο του παραγωγού-καταναλωτή (prosumer), στο πλαίσιο της ενδυνάμωσης του στο περιβάλλον των νέων τεχνολογιών. Τέλος, ο Πρόεδρος του ΙΟΜ, κ. Ροδόλφος Μορώνης παρουσίασε συνοπτικά τη δράση και την πολιτική της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ανακοινώνοντας ότι στα άμεσα μελλοντικά σχέδια της Επιτροπής είναι και η έκδοση της πρώτης Ανακοίνωσης (Communication) στο τέλος του τρέχοντος έτους σχετικά με την αγωγή στα ΜΜΕ («Media literacy - A European approach»).
Γ΄ Ενότητα ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΟΠΤΙΚΟΑΚΟΥΣΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ
Στην τρίτη ενότητα, ο κ. Gabriël Maassen, διευθυντής του The Dutch Institute for Film Education από την Ολλανδία, μέσα από την εισήγησή του «Reading Film in Schools», παρουσίασε τα επίπεδα της οπτικοακουστικής αγωγής στις εκπαιδευτικές βαθμίδες της χώρας του και τις δράσεις του οργανισμού του, κυρίαρχο στοιχείο των οποίων είναι η κινηματογραφική αγωγή. Στη συνέχεια, ο κ. Νίκος Θεοδοσίου, καλλιτεχνικός διευθυντής του Camera Zizanio και μέλος της τριμελούς γραμματείας του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου Ολυμπίας για Παιδιά και Νέους, εστίασε στα προβλήματα που πηγάζουν σήμερα από την αυξανόμενη και συχνά αλόγιστή χρήση των νέων μέσων από τα παιδιά. Στην εισήγησή του «Από τον μαυροπίνακα στο youtube: αγώνας δρόμου μετ’ εμποδίων» παρουσίασε τις εκπαιδευτικές δράσεις κινηματογραφικής αγωγής επισημαίνοντας ότι η οπτικοακουστική παιδεία είναι ένα ζήτημα δημοκρατίας που αφορά όλους. Πάρα ταύτα, οποιοσδήποτε σχεδιασμός είναι ακόμα πολύ πίσω από τις εξελίξεις στο χώρο της τεχνολογίας και τις ανάγκες των νέων καθώς απουσιάζει η αισθητηριακή επαφή με τα παιδιά, το απαραίτητο εκείνο κριτήριο το οποίο θα τα εφοδιάσει με τις ικανότητες και δεξιότητες για μια ώριμη και υγιή σχέση με τα μέσα. Ο κ. Αντώνης Παπαδόπουλος, καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους Δράμα, στην παρουσίαση του «Κινηματογραφική Παιδευτική Δραστηριότητα στην Περιφέρεια – Το παράδειγμα της Δράμας» τόνισε την κομβική σημασία που έχουν οι παιδευτικές δραστηριότητες να λαμβάνουν χώρα στην περιφέρεια κάθε Ευρωπαϊκής χώρας καθώς προάγουν την ανέλιξη των κινηματογραφικών θεσμών, τη διασύνδεση με την τοπική κοινωνία και τη δημιουργία και προετοιμασία των αυριανών «έλλογων» θεατών.
Δ΄ Ενότητα ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΟΠΤΙΚΟΑΚΟΥΣΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Στην τέταρτη ενότητα, η κα Βασιλική Νίκα, εκπαιδευτικός και ερευνήτρια του Εργαστηρίου Ψυχολογικών Εφαρμογών και Σχεδιασμού παρουσίασε τις δράσεις του «Παρατηρητηρίου Ανάπτυξης Προγραμμάτων Οπτικοακουστικού Αλφαβητισμού» το οποίο λειτουργεί σε πιλοτική φάση στο πλαίσιο των ερευνητικών προγραμμάτων του Εργαστηρίου Ψυχολογικών Εφαρμογών και Σχεδιασμού του τμήματος ΕΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών. Στόχος του Παρατηρητηρίου είναι η καταγραφή των ερευνητών και των εν ενεργεία εκπαιδευτικών που ασχολούνται με την Αγωγή και Εκπαίδευση στα ΜΜΕ, η καταγραφή και συγκέντρωση των εκπαιδευτικών προγραμμάτων και η θέσπιση σταθμισμένων κριτηρίων (guidelines) για τα προγράμματα αυτά με βάση τα διεθνή επιστημονικά δεδομένα. Η καθηγήτρια του Halmstad University στη Σουηδία, κα Ulrika Sjoberg παρουσίασε στη συνέχεια την ερευνητική της πρόταση («Media literacy in Greek and Swedish schools: a research proposal») και το μεθοδολογικό πλαίσιο στο οποίο θα κινηθεί η έρευνα που θα διεξαχθεί το 2008 στα ελληνικά σχολεία, (μαθητές ηλικίας 13-16 ετών) προκειμένου να διερευνήσει τις μαθησιακές ικανότητες και δεξιότητες των παιδιών ως προς την πρόσβαση, την ερμηνεία και την χρήση των ΜΜΕ. Πρόκειται επί της ουσίας, για μια κοινωνική εθνογραφική έρευνα καθώς το δείγμα θα περιλαμβάνει παιδιά μεικτών οικογενειών (Ελλάδα, Σουηδία). Ο κινηματογραφιστής κ. Μένης Θεοδωρίδης, παρουσίασε έπειτα, το πρόγραμμα ΜΕΛΙΝΑ («Μάθημα οπτικοακουστικής παιδείας στο σχολείο; Η γνωριμία των εκπαιδευτικών με την οπτικοακουστική έκφραση, στο Πρόγραμμα ΜΕΛΙΝΑ»), το οποίο αφορά στην επιμόρφωση των εκπαιδευτικών για την πρωτοβάθμια εκπαίδευση σε θέματα αισθητικής αγωγής προτείνοντας την ομαδική συζήτηση και λήψη αποφάσεων μέσα στην τάξη σε ζητήματα οπτικοακουστικής παιδείας. Το πρόγραμμα ΜΕΛΙΝΑ ολοκληρώθηκε το 2004 ενώ υπάρχουν σκέψεις για επανεκκίνηση του προγράμματος το 2008. Τέλος, η κα Ειρήνη Ανδριοπούλου, ερευνήτρια ΜΜΕ του ΙΟΜ, υπεύθυνη θεμάτων οπτικοακουστικής αγωγής, κατέθεσε προτάσεις για την εισαγωγή του μαθήματος αγωγής στα ΜΜΕ και στο ελληνικό παιδαγωγικό σύστημα («Το Μάθημα της Αγωγής στα ΜΜΕ στο σχολείο»). Το σχολείο ως φορέας υπεύθυνος για τη δημιουργία δραστήριων και ώριμων πολιτών οφείλει να παρακολουθεί και να εναρμονίζεται με τις εξελίξεις υπό ένα μοντέρνο πρίσμα. Κατά συνέπεια, δεν είναι μόνο σκόπιμη αλλά και αναγκαία η εισαγωγή ενός μαθήματος «Αγωγής στα ΜΜΕ», τις βασικές παραμέτρους και το περιεχόμενο για την υλοποίηση εξέθεσε μέσα από μια διττή προσέγγιση: ως αυτόνομο κύκλο μαθημάτων ή διαθεματικά στο υπάρχον πλαίσιο διδασκαλίας.
Στα Συμπεράσματα της Ημερίδας, ο Πρόεδρος του ΙΟΜ, κ. Ροδόλφος Μορώνης, διαπίστωσε δύο σημεία στα οποία πρέπει να επικεντρωθεί η προσοχή μας: Τα καλά νέα είναι ότι η αναγκαιότητα της αγωγής και εκπαίδευσης στα Μέσα αναγνωρίζεται ακόμα και από εκείνους που δεν έχουν εξειδικευμένη γνώση επί του ζητήματος, πρόκειται δηλαδή για μια γενικευμένη διαπίστωση, στην οποία πρέπει να οικοδομηθεί κάθε δράση και πρωτοβουλία. Από την άλλη πλευρά, παρατηρείται ότι απουσιάζει ένας κοινός και σαφής προσδιορισμός του τι ακριβώς θέλουμε, πώς το θέλουμε και με ποιο τρόπο μπορούμε να το υλοποιήσουμε. Η ευθυγράμμιση σε μια κοινή πορεία με τις διεθνείς εξελίξεις ταυτόχρονα με την προσαρμογή στις ανάγκες της ελληνικής πραγματικότητας μπορούν να αποτελέσουν τα θεμέλια για την έναρξη μιας συντονισμένης πολιτικής στο «φλέγον» και καθόλα επίκαιρο αυτό θέμα.